Kadının doğurgan olan günlerini hesaplaması kolay olmakla beraber her ay doğurgan günlerin aynı günlere geleceğinin garantisi yoktur. O nedenle bu yöntem koruyuculuğu oldukça düşük bir yöntem olarak kabul edilir.
Bir korunma yöntemi olarak "Takvim yöntemine" yakın bir bakış ve takvim yönteminin "tuzakları"
Takvim yöntemi ile korunmak, yani "en tehlikeli" günleri hesaplayarak gebelikten korunmaya çalışmak, bilinen en eski korunma yöntemlerinden biridir ve çoğu çift tarafından da uygulanmakta olan bir yöntemdir. Kadın fizyolojisinin daha tam olarak açıklığa kavuşturulmadığı dönemlerde bile kadınlar vajinal salgılarının niteliklerindeki değişikliklere bakarak gebe kalmaya elverişli günlerini doğru bir şekilde anlamışlar ve bu şekilde gebe kalmaktan korunmaya çalışmışlardır.
Takvim yöntemi en basit ve en ucuz korunma yöntemi olmakla birlikte gebelikten koruyuculuğu elbette doğum kontrol hapları, doğum kontrol iğneleri, spiral gibi yöntemlere göre çok daha düşüktür. Örnek olarak vermek gerekirse doğum kontrol hapı kullanan 1000 (bin) kadından bir sene içinde yanlızca birinde gebelik oluşurken, takvim yöntemiyle korunan 100 (yüz) kadından bir sene içinde ortalama 25'inde gebelik oluşmaktadır!
Takvim yöntemini bir korunma yöntemi olarak önermekten her zaman kaçınmış olsam da, bu yazıda bu yöntemi uygulamaya kararlı veya başka bir çaresi olmayan çiftler için dikkat edilmesi gereken noktaları vurgulamak istiyorum.
Yöntemin çalışma prensibi:
Kadının en fertil (gebeliğe en elverişli) günleri yumurtlamanın olduğu gün ve bundan önceki üç gündür. Spermler üç gün boyunca genital kanalda bekleyebilir ve yumurtlama sonrası ilk 12-24 saatte döllenmesi gereken yumurta hücresine ulaşıp onu dölleyerek gebeliği başlatabilirler.
Kadında yumurtlamanın olacağı günü hesaplamak için aşağıdaki yöntem kullanılır:
Bir adetin ilk günü ile sonraki adetin ilk günü arasındaki süre kadının adet döngüsüdür (çoğu kadında bu süre 28 gündür). Bu süre hesaplandıktan sonra bulunan rakamdan 14 gün çıkarılır ve bu şekilde ortaya çıkan rakam bize adetin birinci gününden itibaren hesaplanmak koşuluyla yumurtlamanın olacağı tarihi verir. Örnek olarak adet döngüsü 31 gün olan bir kadında 31-14=17 bulunduğunda, kadının yumurtlama günü adetin ilk gününden başlanarak saymak üzere 17. gündür. Bu tarihten 5 gün öncesi ve 2 gün sonrası kadının gebe kalmaya en elverişli olduğu günler olarak kabul edilir. Bu günler içinde ya ilişkiden kaçınmak ya da tam koruyucu olmasa da prerzervatif gibi gebeliği önleyecek bir yöntem kullanmak gerekir.
Takvim yönteminin "tuzakları":
1-Takvim yöntemi, kadının adetlerinin her zaman düzenli olduğunu ve belirlenen riskli dönemler dışında yumurta hücresi ile spermlerin karşılaşma olasılıklarının oldukça düşük olduğunu varsayar. Halbuki kadın fizyolojisi oldukça karmaşıktır ve normalde adet döngüsünün 17. günü yumurtlama olan bir kadında herhangi bir zamanda bu tarih birkaç gün geriye ve birkaç gün ileriye kayabilir. İşte takvim yönteminin tam olarak başarılı olamamasının en önemli nedenlerinden biri budur. Adetleri tümüyle düzenli olsa da bir kadında yumurtlamanın her ay aynı güne denk geleceğinin garantisi yoktur.
2-Takvim yöntemi teorisi spermlerin genital kanalda 3-5 gün yaşadığını varsayar. Ancak spermlerin 7 güne kadar yaşayabileceği bilinmektedir. Bu durumda örnek olarak adet dönemindeyken bile girilen bir ilişkide genital kanala giren spermler, siklusları kısa olan (yani yumurtlaması siklusun 14. gününden önce olan ve böylece siklusları 28 günden kısa süren) bir kadında veya siklusları düzenli olan ama yanlızca o aya özgü olarak tesadüfen yumurtlaması daha erken gerçekleşmiş bir kadında yumurta hücresini bulup gebeliği başlatabilirler. Takvim yönteminin nispeten başarısız bir yöntem olmasının ikinci nedeni de budur.
Özet:
Kadın teorik olarak adet döngüsünün her gününde gebe kalabilir. Adet görülen günlerde ve adetten hemen birkaç gün öncesindeki günlerde gebe kalma olasılığı oldukça düşük olmakla beraber bu olasılık hiçbir zaman sıfır değildir. Takvim yöntemi kullanılacaksa bu gerçek gözönünde bulundurulmalı ve adet gecikmesi olduğunda gebelik olasılığı araştırılmalıdır.
Gebelikten korunmada çok etkili bir yöntem arayan çiftlerin takvim yöntemi yerine doktora başvurup öneri almaları daha uygun bir yoldur.
Vajinal Duş
İlişkiden sonra vajinanın içinin yıkanmasıdır. Geleneksel ama yetersiz bir yöntemdir. Birçoklarınca yöntem bile sayılmaz. Spermler boşalmadan çok kısa bir süre sonra saniyeler, dakikalar içinde rahme ulaşabilirler.
Ayrıca, vajinanın suyla yıkanması vajinanın mikroplardan koruyucu asit ortamını bozduğundan vajinal enfeksiyona yol açma riski taşır.
Bu nedenle, bu yöntemi kullananlar dolayısıyla bu yöntemle korunduğunu zannedenler farklı bir yönteme geçmelidirler.
Emzirme
Emzirmenin bebek için olan yararları dışında gebelik olmasını engelleyici özelliği de vardır. Emziren annelerde süt hormonunu salgılatan hormonların düzeylerindeki yükselmeler yumurtlamayı da baskılar ve gebelikten korur. Ancak, emzirmenin gebeliği ne oranda ve ne kadar süreyle önleyebileceğini bilmek mümkün değildir.
Emzirmenin gebelikten koruması emzirme sıklığı ve süresi ile belirlenir. Özellikle 6 aydan sonra emzirme sıklığı azaldığı ve bebek ek gıdalara başladığı için emzirmenin koruyuculuğu önemli ölçüde azalır. Bir çok kadında emzirmesine rağmen doğumdan 1-2 ay sonra yumurtlama başlayabilir. Bu nedenle, emziren annelerin emzirmenin koruyuculuğuna güvenmemeleri ve başka bir yöntemle korunmalarında fayda vardır. Uygun şekilde emzirenlerde bile (yeterince sık ve uzun süreli) sürprizlerle karşılaşmamak içn 3. ayın sonunda korunma yöntemleri başlanılmalıdır. Bu amaçla, sadece progesteron içeren hormonal yöntemler ve RİA (spiral) kullanılabilir.
Takvim Yöntemi
Bu yöntemle istenmeyen gebelik riski %25’lere kadar ulaşabilir. Bu nedenle önerilen bir yöntem değildir. Ancak, gebelik riski dışında bir yan etkisi olmadığından başka hiç bir yöntemin kullanılamadığı durumlarda tercih edilebilir.
Yöntemi kullanabilmek için adetlerin düzenli olması gerekir. Adet düzensizlikleri olan kadınlar bu yöntemi kullanamazlar. Öncelikle birkaç ay adetlerin takip edilmesi ve kaydedilmesi gerekir. Adetleri düzenli olan kadınlarda bile gebelik şansının olmadığı düşünülen günlerde gebe kalabildiği gösterilmiştir.
Adet siklusunun uzunluğu bir adetin başlangıç gününden diğerinin başlangıç gününe kadar olan süre olarak hesaplanır. En uzun siklustan 11 gün, en kısa olandan 18 gün çıkartılır. Aradaki dönemde ilişkide bulunmamak veya bir korunma yöntemi kullanmak gerekir.
Örneğin; kadının adet siklusları 27-32 günler arasında değişiyorsa; En kısa siklus: 27-18 = 9 En uzun siklus: 31-11 = 20 Sonuç olarak, adet siklusunun 9-20. günleri arası gebelik için riskli günler olarak kabul edilir.
Adet sikluslarının takibi dışında yumurtlama dönemini, dolayısıyla gebelik için riskli günleri, saptamak için vücut ısısı artışının takibi ile de yapılabilir. Bunun dışında, vajinadaki akıntının kıvam ve miktarı da faydalı olabilir. Bu amaçla, hazır kitler de bulunmaktadır.
Geri çekme (coitus interruptus)
Tam boşalma anında erkeğin kendini geri çekmesidir. Ülkemizde en yaygın kullanılan doğum kontrol yöntemidir. Maalesef bu yöntem daha çok geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerde en sık olan yöntemdir. Ejakulasyon (boşalma) öncesi erkekten gelen sıvıda sperm bulunabilir. Ayrıca, vajina dışına bulaşan spermler de vajina içine girebilir ve gebelik oluşabilir. Bu nedenle, güvenilirliği düşüktür ve modern bir yöntem olarak kabul edilmez. Mecbur kalmadıkça bu yöntem tercih edilmemelidir.