Canlı aşılar arasında ne kadar süre olmalı

On Soru On Yan�t

Bu ayki konumuz; �Geni�letilmi� Ba����klama Program� Kapsam�nda So�uk Zincir, A��lar�n Saklanmas� ve Uygulanmas��. Sorular�m�z�Sa�l�k Bakanl��� A�SAP Genel M�d�rl����den Dr. Tanju Ta�y�rek ve Sa�l�k Bakanl��� Temel Sa�l�k Hizmetleri Genel M�d�rl����nden Dr. Birhan Altayyan�tlad�.

1- Geni�letilmi� ba����klama program� ne ama�la, ne zamandan beri uygulanmaktad�r?

Ba����klama hizmetleri, �ocuklar� ve eri�kinleri enfeksiyona yakalanma tehlikesinin en y�ksek oldu�u d�nemden �nce a��layarak hastal�klardan koruma amac�n�n g�d�ld��� �ok �nemli bir temel sa�l�k hizmetidir. D�nya Sa�l�k �rg�t�'n�n (DS�) verilerine g�re geli�mekte olan �lkelerde bebek �l�mlerinin be�te biri a�� ile �nlenebilir hastal�klardan meydana gelmektedir. A�� ile �nlenebilir hastal�klardan �l�mlerin engellenmesi amac�yla DS� Geni�letilmi� Ba����klama Program� (GBP) geli�tirmi�tir. Program 1981 y�l�ndan itibaren �lkemizde uygulanmaktad�r. GBP, bo�maca, difteri, tetenoz, k�zam�k, verem, �ocuk felci ve hepatit B (1998�den beri) hastal�klar�n�n morbidite ve mortalitesini azaltarak, bu hastal�klar� kontrol alt�na almak amac� ile duyarl� ya� gruplar�na enfeksiyona yakalanmalar�ndan �nce ula��p ba����klanmalar�n� sa�lamak i�in yap�lan a��lama hizmetlerini i�erir. Temel tutum, her do�an bebe�in bir ya��na ula�madan�nce a�� takvimine uygun olarak ba����klanmas�d�r. Geni�letilmi� deyimi, a��s�z ya da eksik a��l� bebek ve �ocuklar�n saptand��� anda ba����klanmas�n�n sa�lanmas�n� ve bu uygulaman�n �lke genelinde her yerde e�it olarak yap�lmas�n� vurgulamak i�in kullan�lmaktad�r.

2- So�uk zincir neleri i�erir?

Etkin bir a��lama i�in a��lar�n �retildikleri fabrikadan uygulanacak ki�iye +2/+8 derece �s�da ve g�ne� ���nlar�ndan korunarakula�t�r�lmal�d�r. A��lar�n so�uk olarak ta��nmas� ve saklanmas�n� sa�layan ara� gere� ve ki�ilerin t�m�ne �so�uk zincir� denir. Bu tan�ma g�re a��lar�n fabrika-merkezi depo -il deposu- sa�l�k kurulu�u s�ras�n� izleyen ta��nmas�nda dikkatimizi s�reci etkileyebilecek t�m etmenlere y�neltebilmeliyiz. Arac�n benzini, b�lgenin co�rafik �zellikleri, �al��anlar�n bilgisi ve ilgisi, olabilecek aksakl�klar (�rne�in arac�n lasti�i patlayabilir), gibi her t�rl� ayr�nt� �zenle de�erlendirilmeli, �nlem al�nmal�d�r. Bu konuda gereksinim planlamas� ve stok kontrol� de �nemlidir. Saha �al��mas�ndan d�nd�kten sonra kullan�lmaz duruma gelecek a��lar�n miktar�n�n �ok olmamas� ve a�� yitiminin az olabilmesi i�in ya da gere�inden az a�� planlayarak hedeflenen kitlenin bir b�l�m�n�n a��s�z ,b�rakmamak i�in planlama ve stok kontrol� �nem ta��r. Sa�l�k �al��anlar�n�n, peki�tirme ama�l� programlarla hizmet i�i e�itiminin d�zenli yap�lmas� a��lama s�recinin b�t�n�n�n �nemli bile�enlerindendir.

3- A��lar�n ta��nmas� ve saklanmas�nda nelere dikkat edilmelidir?

Polio, k�zam�k ve BCG a��lar� �s�ya, g�ne� �����na ve ultravioleye �zellikle duyarl�d�rlar. A��lar� kullan�lamaz k�lan, �s�n�n biriken etkisidir, yani bir defa �ok y�ksek (30-35 derece ve �zeri) s�cakla kar��la�mak kadar bir �ok defa daha az s�cakl�klarla (10-30 derece aras�) kar��lamak da a��lar� ayn� derecedebozabilir.

BCG ve k�zam�k liyofilize toz haldedir. Suland�r�lmadan OPV gibi dondurulabilir. Bu a��lar donmakla bozulmazlar ve il depolar�nda dondurularak saklanabilirler. Polio a��lar� eridikten sonra yeniden dondurulabilirler ve bu i�lem birka� defa tekrarlanabilir. Bununla birlikte, donma �l� a��lar� ve toksoidleri bozar.

OPV, k�zam�k, BCG, menenjit a��lar� s�ca�a �ok duyarl� a��lard�r. DBT, DT, Td (Eri�kin Tip Difteri Tetanos), tetanos, hepatit B a��lar� donmaya �ok duyarl�d�rlar. BCG ve k�zam�k a��lar� g�n ����� ve UV ���nlar�na duyarl� a��lard�r. K�zam�k a��s� suland�r�larak yap�lan bir a��d�r. Bu nedenle a��n�n yan� s�ra a�� sular�n� dauygun miktarlarda almak gerekmektedir.

4- �alkalama testi nedir?

DBT, TT, Td, ve hepati-B a��lar� donmaya kar�� duyarl�d�rlar. Bu a��lar s�f�r derecenin alt�nda bozulurlar. Hepatit B a��s� daha duyarl� olup, - 0.5 �C' de donmaya ba�lar. DBT, DT, Td ve tetanos a��lar� -5 / -10 �C' de donmaya ba�lar, Donma etkisi yap�sal olarak adsorban�n �eklinde de�i�iklik yapar. A�� pH's� de�i�ir. Aglutinasyon olu�arak geri d�n���m� olmayan aglumeratlar olu�ur. Eritilip uygun �s�ya getirilseler de etkinliklerini kaybederler. B�yle bir olas�l�k varl���nda bu a��lar�n donup donmad�klar� ara�t�r�larak, bozuk olanlar imha edilmelidirler.

Bu a��lar� -3 dereceden daha d���k bir �s�yla kar��la��p kar��la�mad�klar� '�alkalama testi' ile anla��labilir. Bunun i�in a�� �i�esi �iddetle �alkalan�r, daha sonra masa �zerine b�rak�larak15', 30' ve 60' izlenir. De�erlendirilmek �zere �u sorular sorulur:

Soru

Evet

Hay�r

1. A�� flok�ller i�erir ya da gran�ler g�r�n�mde mi?

2. 15 dakika sonra s�v� k�s�m ayr�lmaya ve �i�enin taban�nda��kelti toplanmaya ba�lam�� m�?���

3. 30 dakika sonra �stte berrak bir s�v�, altta ��kelti �eklinde hemen hemen ayr��ma olu� mu?

4. 1 saat sonra dibe tamamen ��kme olmu� ve �alkalamayla bile yerinden zor oynat�labilen �ok yo�un bir ��kelti olu�mu� mu?

Yukar�daki sorular�n t�m�ne evet ya da son �� soruya evet yan�t�n�n verilmesi halinde a�� bozulmu�tur. Ayn� a��lar�n �s�yla kar��la�arak bozulup bozulmad�klar� bu y�ntemle anla��lamamaktad�r.

5- A�� ihtiyac� nas�l hesaplan�r?

A��lar, �l Sa�l�k M�d�rl�klerine 3'er ayl�k, sa�l�k ocaklar�na ayl�k d�nemler halinde da��t�l�r. Kullan�lacak a�� miktar� �l Sa�l�k M�d�rl��� i�in bir �nceki y�l�n ayn� d�neminde, sa�l�k oca�� i�in ge�mi� aylarda t�ketilen miktara yak�nd�r. Bu nedenle �nceki d�nemlere ait a��lar�n uygulama miktar�n�n ortalamalar�n�n ve fire y�zdesinin �nceden hesaplanm�� olmas�, ihtiya� belirlemeyi kolayla�t�rmaktad�r.

Fire y�zdesi, bir a�� i�in t�ketilen toplam miktar i�inde, so�uk zincirin bozulmas�, uygulama kay�plar� gibi nedenlerle bozulmu� a��lar�n miktar�n�n y�zde olarak oran�d�r.

Form�le edersek;

(A��lan flakon doz say�s�-Uygulanan doz say�s�)X 100

���� A��lan flakon doz say�s�

Ayl�k hedef doz say�s�:

(Y�ll�k hedef n�fus/ 12 ay) X doz say�s�

Ayl�k a�� ihtiyac�:

[(Ayl�k hedef doz say�s� + fire y�zdesi) - Depo miktar�] + 25 rezerv

6- A�� buzdolab�n�n �zellikleri neler olmal�d�r?

Sa�l�k kurulu�lar�nda a��lar�n sakland��� buzdolaplar� g�ne� �����ndan uzak, so�uk bir yere va arkas�ndaki duvardan en az 20 cm uzak olacak �ekilde yerle�tirilmelidir. Buzdolab�n�n yerle�tirilece�i yerin ortalama s�cakl��� 28 �C'nin alt�nda olmal�d�r. Buzdolab�n�n 30 �C'nin �zerinde s�cakl��� olan bir yere yerle�tirildi�inde a��lar�n etkinli�i belirgin bir �ekilde bozulmaktad�r. DS�'n�n standartlar�na g�re elektirik kesintisinden sonra kap�s� kapal� tutuldu�unda en az 6 saat �s�n�n 0 ile 10 �C aras�nda kalabilmesi gerekmektedir. Ancak yap�lan �al��malarda buzdolaplar�n�n ancak %50-70'inin istenen bu �zelli�e uydu�u g�sterilmi�tir. Is�ya en duyarl� a��lar polio ve k�zam�k oldu�u i�in en �ok korunmas� gereken a��lar�n bunlar oldu�u ak�ldan ��kar�lmamal�d�r. Buzdolab�n�n �zerinde sabah ak�am �l��len �s�lar�n yaz�ld��� bir �s� izlem cetveli olmal�d�r. Is� de�erleri grafiksel olarak kaydedilmelidir. Buzdolab�n�n kapa�� gerekmedik�e a��lmamal�d�r.

7- A��lar buzdolab�na nas�l yerle�tirilmelidir?

A��lar�n kondu�u buzdolab�na kesinlikle ba�ka bir�ey konmamal�d�r (yiyecek, i�ecek vs). Buzlu�a a�� yerle�tirilmemeli, sadece buz ak�leri konmal�d�r. A��lar buzlu�a ve buzdolab�n�n kapa��na konmamal�d�r. Polio ve k�zam�k a��lar� buzlu�un hemen alt�ndaki �st rafa konmal�d�r. BCG orta rafta yer almal�d�r. Orta rafta ayr�ca termometre bulunmal�d�r. Alt rafta DBT, tetanos, DT, hepatit-B ve a�� suland�r�c�lar� konmal�d�r. So�uk havan�n serbest�e dola�abilmesi i�in a�� �i�eleri aras�nda 2'�er cm, a�� kutular� aras�nda 5'er cm aral�k bulunmal�d�r. S�resi bitmi� a��lar ve yar� kullan�lm�� a��lar buzdolab�na konmamal�d�r. Sebzelikte i�i su dolu �i�eler bulundurulmal�d�r. Bu �i�eler elektirik kesildi�inde dolap i�i �s�n�n daha ge� y�kselmesini sa�layabilmektedir. Bu sular i�ilmenin engellenmesi i�in tuzlu olabilir. Elektrik kesildi�inde ilk yap�lmas� gereken, buz ak�lerini raflara, a��lar�n �evresine dizerek dolap i�i �s�s�n�n y�kselmesini geciktirmektir. Ard�ndan elektrik kesintisinin ne kadar s�rebilece�i ara�t�r�lmal�, kesinti uzun s�recekse ve olanak varsa a��lar a�� nakil kaplar� ile elektrik kesintisinin olmad��� bir yerde bulunan ba�ka bir buzdolab�na ta��nmal�d�r.

8- A��lan a��lar ne kadar s�re kullan�labilir?

BCG a��s� suland�r�ld�ktan sonra 8 saat i�inde (yerli BCG a��s�n� 4 saat i�inde), k�zam�k a��s� suland�r�ld�ktan sonra 4 saat i�inde, polio a��s�, a�� flakon �s� izlemcisi (flakonun �zerinde kare �eklinde yer al�r) kullan�lmaz durumunu g�steren renk de�i�ikli�ine ula�ana kadar, hepatit-B a��lar� 72 ssat kullan�lmal�d�r.DBT, tetanos, Td,Hepatit-B a��lar� intramuskuler yap�l�r. Hepatit B a��s� gluteal b�lgeye yap�ld���nda etkinli�i azalmaktad�r. Bu nedenle bu b�lgeye yap�lmamal�d�r. K�zam�k a��s� subkutan, BCG a��s� intradermal yap�l�r. OPV iki damla a��za damlat�larak uygulan�r.

9.�lkemizde uygulanan GBP a�� takvimi nas�ld�r?

�lkemizde a�� ile �nlenebilir hastal�klar�n epidemiyolojisi, ula��labilirlik durumu ve a��lar�n etkinlik d�zeyleri dikkate al�narak Sa�l�k Bakanl���nca t�m sa�l�k kurumlar�m�zda uygulanan a�� takvimi a�a��daki gibidir.

DBT ve OPV a��lar�n�n 1 ile 2. ve 2 ile 3. dozlar� aras�ndaki s�re minimum 4 hafta olmal�d�r. Ayn� a��lar�n 3. dozu ile rapel dozu aras�ndaki s�re ise minimum 12 ay olmal�d�r. A�� takviminde belirtilen aral�klara g�re a��lar� tamamlanmam�� �ocuklarda aradan uzun bir s�re ge�mi� olsa bile, a��lamaya b�rak�lan yerden devam edilir.

���� BCG, OPV, DBT, k�zam�k ve hepatit- B a��lar�n�n ayn� g�n yap�lmas�nda bir sak�nca yoktur, ancak a��lar ayn� enjekt�rde kar��t�r�lmaz. Ayr� ayr� enjekt�rler ile farkl� ekstremitelerdenyap�l�r.

E�er a��lar ayn� g�n yap�lam�yorsa takvimimizde yer alan iki canl� a�� (OPV-BCG, K�zam�k-OPV, BCG- K�zam�k) aras�nda s�re b�rak�lmas� gerekmez. K�zam�k hastal��� ya da a��s� sonras� lenfopeni (t lenfosit azalmas�) olu�ma olas�l��� nedeniyle, h�cresel ba����kl�k yetersiz kalabilece�inden K�zam�k sonras� BCG uygulanmas�nda 4 haftal�k bir s�re b�rakmak gerekir.

BCG a��s� do�umdan itibaren yap�labilir, ancak uygulama kolayl��� ve daha az komplikasyon olmas� ve immunitenin geli�imesi nedeniyle 2. ay�n bitiminde uygulanmas� tercih edilir. BCG a��s�, 3. aydan itibaren PPD kontrol� yap�ld�ktan sonra uygulan�r. A��lama hizmetleri y�l boyunca s�rd�r�lmesi gereken hizmetlerdir. Bu nedenle yaz aylar�nda a��lama hizmetlerine ara verilmez. OPV a��s� yap�ld�ktan sonra, �ocu�un beslenmesinin s�n�rlanmas�na gerek yoktur. Anne s�t� rahatl�kla verilebilir.

10. Gebelerde a��lama �emas� nas�l olmal�d�r?

�lkemizde �zellikle �� Anadolu ve Do�u Anadolu b�lgesinde gebe tetanosu ve neonatal tetanos ��z�lmesi gereken bir sorun olarak kar��m�zda durmaktad�r.

Primer �mm�nizasyon: Hi� a��s�z gebe kad�nlara 3 doz tetanos a��s� uygulanarak sa�lan�r. �lk gebeli�inde tetanos 2'nin, do�umu takiben neonatal tetanosa kar�� korunman�n sa�lanabilmesi i�in, do�umdan en ge� 3 hafta �nce yap�lmas�n�n sa�lanmas� gerekmektedir. Daha �nce �ocukluk ve okul a��lar�n�n tamam�n� alan gebe kad�na 1 doz tetanos a��s� uygulamas� yeterlidir. Rapel dozlar 5-10 y�ll�k aral�klarla yap�l�r. 5 doz tetanos a��s� uygulamas� ile do�urganl�k �a�� boyunca korunma sa�lanabilir.

Gebe tetanos a��lamalar�nda hi� a��lanmam�� gebelerin primer imm�nizasyonuna �nem verilmelidir. tetanos 2 + (tetanos 3, tetanos 4, tetanos 5 ) a��lama oran� d���k ve neonatal tetanos olgusu saptanan b�lgelerde t�m 15- 49 ya� kad�nlar� daha �nceki a��lanma durumlar� sorgulanarak, do�urganl�k �a�� boyunca 5 doz tetanos a��s� almalar� sa�lanmal�d�r.

Do�urganl�k �a�� (15-49 Ya�) Kad�nlardaki Tetanos A�� Takvimi

Doz Say�s�

Uygulama Zaman�

Koruma S�resi

Tetanos 1

Gebeli�in 4. ay�nda

Yok

Tetanos 2

Tetanos 1�den en az 4 haft.sonra

1-3 y�l

Tetanos 3

Tetanos 2�den en az 6 ay sonra

5 y�l

Tetanos 4

Tetanos 3�ten en az 1 y�l sonra ya da bir sonraki gebelikte

10 y�l

Tetanos 5

Tetanos 4�ten en azbir y�l sonra ya da bir sonraki gebelikte

Do�urganl�k �a�� boyunca

Kaynaklar

1- Katk� Pediatri Dergisi, A��lar, Hacettepe �. T�p Fak. �ocuk Sa�l��� ve Hastal�klar� AB, 1998,19,2-3,

2- Geni�letilmi� Ba����klama Program� ( GBP) Kitap����. TSH, 2000,

3- GBP Genelgesi ve Bilgi Notu. TSH,2000,

4- Pediatri El Kitab� Acil Yakla��mlar ve Tan�sal Giri�imler, 1995

5- Vaccine Stabilities. WHO,A.Galaska, 1989- 1998.

Aşılar arası süre ne kadar?

Birinci ve ikinci doz aşılama arasındaki süre üç ila altı hafta olmalı. Daimî Aşı Komisyonu (STIKO), birinci ve ikinci doz aşı arasında altı haftalık bir sürenin bulunmasını tavsiye ediyor.

3 canlı aşı aynı anda yapılır mı?

Evet aşıların pek çoğu aynı anda uygulanabilir. İnaktif aşılar aynı anda yapılmadı ise farklı aralıklarla uygulanmasında sakınca yoktur. Ama canlı aşılar ve özellikle de cilt içine uygulanan iki canlı aşı ya aynı anda uygulanmalı ya da aralarında 1 ay süre olmalıdır.

Iki aşı arası en fazla kaç gün olmalı?

Tavsiye ise 3 haftalık bir ara uygulanması yönündeydi. Aşıdan sorumlu bakan yardımcısı Nadhim Zahawi, Bağışıklık ve Aşılama Ortak Komisyonu'nun tavsiyesi ile iki aşı arasını 8 haftaya indirdiklerini hatırlattı ve bu araştırmanın kararlarını desteklediğini söyledi.

Kaç gün ara ile aşı olunur?

Bu aşıda da amaç, bağışıklık sisteminin COVID-19 virüsünü tanımasıdır. Bu aşının uygulanmasının sonrasında, bağışıklık sistemi antikor üreterek COVID-19 virüsüne karşı koruma sağlar. CoronaVac aşısı 28 gün arayla 2 doz olarak uygulanmaktadır.

Toplist

Son Gönderi

Etiketler